Leuke of interessante teksten

Op 30 april 2018 stond er een betoog in de Volkskrant van Kees Broekhof over lezen. De titel luidde: Lezen moet leuk zijn. Het stuk was een reactie op een eerder artikel van filosoof Sebastien Valkenberg, die stelde dat lezen niet leuk hoeft te zijn. Kees Broekhof bestreed deze stelling heel terecht. Al eerder schreef Hilde Hacquebord een blog over tekstonderwijs: ‘Van begrijpend lezen naar tekstonderwijs; een nieuwe aanpak van leesvaardigheid’ (17 september 2017). Zij ziet als belangrijkste voorwaarde voor begrijpend lezen het onderwerp van de tekst; is een tekst interessant, dan stimuleert dat de lezer om de tekst ook daadwerkelijk en met aandacht te lezen. Zo kunnen leerlingen ook teksten aan die boven hun leesniveau liggen, waardoor de leesvaardigheid groeit.

Micro-, meso-, macroniveau

Leesvaardigheid kan zich op verschillende niveaus manifesteren. Diatekst, de toets begrijpend lezen van Diatoetsen, differentieert leesvaardigheid op drie verschillende niveaus, namelijk op microniveau (begrip op woord- en zinsniveau), mesoniveau (begrip op alineaniveau) en macroniveau (begrip op niveau van de hele tekst). Diatekst geeft een differentiaaldiagnose op basis van deze onderverdeling. De differentiaaldiagnose verstrekt de leerkracht of behandelaar handgrepen om het onderwijs aan het individuele kind zoveel mogelijk aan te passen aan de behoefte van dat kind, ook wel het ontwikkelingsperspectief genoemd. Is een kind zwakker op microniveau, dan is aandacht voor woordenschat en zinsbouw een logische stap, is een kind zwakker op macroniveau, dan is aandacht voor het begrijpen van de tekst in zijn geheel een logische stap.

Lezen is alleen leuk of interessant op macroniveau

Hoewel alle drie de niveaus een rol spelen in leesbegrip, draait leesplezier om lezen op macroniveau. Elke tekst, verhalend, betogend of informatief, kent een specifieke opbouw. Bij een verhalende tekst wordt onderscheid gemaakt in de fasen introductie, waarin personages, plaats en tijd worden verwoord; vervolgens een of meerdere gebeurtenissen die leiden naar een probleem; dan de ontknoping en tenslotte de oplossing of afronding van het verhaal. Een informatieve tekst kent ook verschillende fasen, zoals de inleiding, de probleemstelling en de conclusie. Deze fasen hebben een vaste volgorde met de ontknoping of conclusie op het eind. Het lezen van een tekst kost inspanning, vooral voor iemand die niet gemakkelijk leest. Deze inspanning wordt pas beloond aan het eind van een tekst in de fase van de ontknoping of oplossing, of het nu gaat om een kort verhaal of om een heel boek. Een lezer wil de afloop te weten te komen. Zo niet, dan is de inspanning voor niets geweest.

 

"Begrijpend leeslessen die keer op keer niet worden afgerond zijn dodelijk voor het leesplezier."

 

Lessen begrijpend lezen

Tijdens begrijpend leeslessen zie ik leerkrachten vaak enorm veel moeite doen om hun leerlingen de teksten uit de methode te laten snappen. Er wordt veel tijd besteed aan de eerste leesstrategieën; ‘wat weet ik al over dit onderwerp’ en ‘voorspellen waar de tekst over gaat’. Daarna wordt een stukje tekst gemodeld (de leerkracht leest hardop voor, waarbij ze haar eigen denkproces hardop verwoord, waardoor de leerlingen inzicht krijgen in hoe je het lezen van een tekst aanpakt) en er wordt aandacht besteed aan de onbekende en/of moeilijke woorden. Woordkennis is heel belangrijk voor de tekstbegrip; pas als je minimaal 90% van de woorden snapt, kun je de tekst redelijk goed begrijpen. Aan woordkennis wordt daarom veel tijd besteed. Maar een begrijpend leesles heeft een beperkte duur, vaak slechts 45 minuten. Gevolg is dat de tekst niet geheel behandeld en dus begrepen kan worden. De beloning voor de inspanning, namelijk het begrijpen van de tekst, het kennen van de ontknoping of het doel van de tekst, wordt niet geboden. Naar mijn mening dus een verspilde begrijpend leesles. En dat niet alleen. De leeservaring wordt een vervelende ervaring en werkt demotiverend. Begrijpend leeslessen die keer op keer niet worden afgerond zijn dodelijk voor het leesplezier.

 

"Als kinderen gemotiveerd raken om teksten over een bepaald onderwerp te gaan lezen,
kunnen ze ook moeilijkere teksten aan en kunnen ze zelf de
betekenisverbanden leggen van de voor hen onbekende woorden."

 

Lezen is leuk!

Lezen kan alleen als leuk of prettig worden ervaren, wanneer er interessante, spannende, leuke, romantische, inspirerende, …,  teksten of boeken worden gelezen en ook daadwerkelijk worden uitgelezen. Als de lestijd te kort is voor ellenlange teksten uit de methode, voldoen korte teksten veel beter. Als er teksten worden gekozen die aansluiten op het thema dat aan de orde is, kan aandacht voor de hierboven genoemde leesstrategieën ‘wat weet ik al over dit onderwerp’ en ‘voorspellen waar de tekst over gaat’ worden overgeslagen, want er wordt tenslotte binnen het thema gewerkt. Als kinderen gemotiveerd raken om teksten over een bepaald onderwerp te gaan lezen, kunnen ze ook moeilijkere teksten aan en kunnen ze zelf de betekenisverbanden leggen van de voor hen onbekende woorden. En hierdoor groeit de woordenschat enorm. Korte, interessante en op thema geordende teksten zijn te vinden in Diaplus. En wie zonder een begrijpend leesmethode wil werken, kan gebruik maken van Klassenteksten. 

Hacquebord, H.I. (2017). Van ‘begrijpend lezen’ naar ‘tekstonderwijs’, Een nieuwe aanpak van leesvaardigheid. www.diatoetsen.nl/blog

Auteur: Dr. Marja Borgers, eigenaar TOS Trainingen en onderwijsadviseur Diatoetsen